HET VERLOREN BROOD
Ex Libris Sara Boero
Er zijn nog maar een paar dagen over voor de uitreiking van de Strega-prijs 2021 en in afwachting van de winnende titel van deze editie, ontmoeten we vandaag een van de vijf finalisten: "Il pane perduto" van Edith Bruck, uitgegeven door La Nave di Teseo (met haar in de vijf: "Het boek met huizen" door Andrea Bajani, "Het water van het meer is nooit zoet" door Giulia Caminito, "Borgo Sud" door Donatella Di Pietrantonio, "Twee levens" door Emanuele Trevi). Ik koos voor deze autobiografische roman omdat Edith Bruck de auteur was die het meest werd verkozen door de 396 lezers van de Dante Alighieri Society in de editie van 2021: een stemming waaraan ook ik voor het eerst deelnam, als lezer van het Gentse Literaire Presidium.
“Il pane perduto” is een tekst over de Shoah, geschreven door een vrouw die door die hel ging. Dit maakt het, ongeacht eventuele verdere evaluatie, een fundamentele en kostbare getuigenis, steeds zeldzamer, nog steeds noodzakelijk. Bruck vertelt over de ervaring van de deportatie, het concentratiekamp, de pijnlijke en traumatische scheiding van een kind, niet alleen van haar familie, maar ook van een vanzelfsprekend leven van alledag: het "verloren brood" van de titel is wat overblijft voor een halve voorbereiding , in het haastig verlaten huis in de nacht van de deportatie.
De roman eindigt echter niet aan het einde van de oorlog, net zoals het bestaan van de overlevenden van de horror niet eindigt: de helft van het boek is namelijk gewijd aan het leven na de bevrijding van de hoofdpersoon. Pogingen tot hereniging met nabestaanden, psychologische wederopbouw en herschikking, hoop verbonden aan de staat Israël, desillusies, relaties, overwinningen en nederlagen, de liefde voor het leven die - ondanks alles - overheerst.
De Shoah is dan ook slechts een (vreselijk, veelbetekenend) onderdeel van het autobiografische verhaal van “Il pane perduto”, dat pagina na pagina evolueert naar het verhaal van een moedige en sterke vrouw, op zoek naar en ontdekking van zichzelf. Een bijzondere keuze, die de roman onderscheidt van andere getuigenissen over de Holocaust en die literair interessant en succesvol kan blijken te zijn. Het tweede deel daarentegen lijdt aan buitensporige haast, zowel wat betreft het interne evenwicht van de verhaalstructuur als wat betreft de "interne tijd" van de lezer. Geconfronteerd met een eerste deel dat zo intens en emotioneel boeiend is, ook vanwege het behandelde onderwerp, lijkt het tweede bijna een opeenvolging van "vogelvlucht"-evenementen, gepresenteerd zonder de nodige tijd om te settelen en zonder de interesse te wekken en verwachting. De lezing van "Het verloren brood" is dus "nakomeling".
Zoals Bruck zelf in het laatste deel vertelt, die 'Brief aan God' waarmee het boek wordt afgesloten, is de behoefte aan geheugen de behoefte aan geheugen die ten grondslag ligt aan 'Il pane perduto'. Een werk van verspreiding, zelfs op schoolniveau, waarvan de auteur haar hele leven een verdienstelijk hoofdrolspeler is geworden. "Il pane perduto" is een werk dat blijft hangen tussen die behoefte en het verlangen om iets anders te doen, een breder perspectief te bieden, een fresco van het leven vol liefde en hoop te gaan bouwen. Holocaust is slechts een hoofdstuk. Het doel wordt slechts gedeeltelijk bereikt en het boek - vooral in relatie tot de tweede helft - laat de lezer met het gevoel van een hybride werk, nog steeds in ontwikkeling.
De kracht van de getuigenis blijft onveranderd: het is een tekst die de verschrikkelijke ervaring van het concentratiekamp op een levendige, menselijke, effectieve manier kan vertellen. Ik geloof dat er in de vijf (maar ook onder de zeven uitgesloten romans) betere teksten zijn vanuit puur literair oogpunt. "Il pane perduto" is echter, een van de releases van dit jaar, een lezing die ik zeker zou aanraden in de schoolomgeving.
www.youtube.com/user/sarathehamzter/