LA PARTIGIANI AGNESE: VROUWEN en WEERSTAND
Ex Libris Sara Boero
Renata Viganò heeft verschillende levens gehad: verpleegster, partizaan, schrijver. In 1949 schreef hij een van de meest intense romans over het verzet, waarop de gelijknamige verfilming van Giuliano Montaldo is gebaseerd. "Agnes gaat dood", een pijnlijk en onvergetelijk neorealistisch meesterwerk, heeft de bijzonderheid en de verdienste om ons de geschiedenis te bezorgen vanuit een helaas minderheidsstandpunt, tot voor kort: dat van de vrouw.
Agnes is - blijkbaar - een eenvoudige vrouw. Ze werkt als wasvrouw en spaart zichzelf niet op het werk, om haar man Palita, die gehandicapt is en dicht bij de partizanenstrijd staat, niets te laten ontbreken. De eerste breuk in de balans, in de roman, is de deportatie van Palita, gevolgd door het wachten op het nieuws van zijn dood. Een voorspelde dood (zoals voorspeld is de dood van de hoofdpersoon, direct uit de titel: een keuze die een onontkoombare bestemming suggereert, die Agnese omarmt met dezelfde stoïcijnse onverstoorbaarheid die haar vergezelt naar haar werk).
De weduwe blijft met alleen een kat, zeer geliefd bij haar overleden echtgenoot. Een stille, discrete, dagelijkse metgezel: het comfort van een klein, stevig en bekend ding in een wereld die verandert in een wervelwind. Een Duitse soldaat schiet de kat dood - uit verveling, uit verminking of zonder bijzondere reden - en brengt die bijna abstracte rouw, dat familieverlies dichtbij in het hart maar ver weg in de ruimte naar de huiselijke dimensie van Agnes. Het uiteinde van de kat (dat na de ontlading van het machinegeweer "eruitzag als een zwarte vod die was weggegooid") is tegelijkertijd een voorteken van haarzelf ("Agnes bleef alleen, vreemd klein, een stapel zwarte vodden op de sneeuw"). De vrouw, alsof ze reageert op een langzaam maar onvermijdelijk automatisme, slaat de schuldige soldaat met geweld en denkt dat ze hem heeft vermoord. De versnellingen worden in gang gezet, Agnese voegt zich bij de partizanen en begint voor hen te werken, met de waardige koppigheid en toewijding van alle tijden. Zijn identiteit vernietigt geleidelijk en verdampt tussen de pagina's van de geschiedenis.
Agnes gaat sterven zonder een precieze politieke visie te hebben, zonder idealisme, zonder zich volledig bewust te zijn van de betekenis van zijn offer: hij gaat sterven uit plichtsbesef, uit dienstbaarheid, met de nederigheid en volharding van degenen die voortdurend bevestiging nodig hebben dat je niet verkeerd bent. Sebastiano Vassalli identificeert een symbool in Agnes en besluit zijn inleiding van 1974 tot de roman met een uitnodiging aan de lezer: “Wat is Agnese? Nou, laat iedereen proberen om deze vraag te beantwoorden als ze kunnen en hoe ze willen ”.
Ik neem de uitnodiging aan en ik moet eraan denken dat ze een vrouw is. Agnese's identiteit vlakt af op haar rol als dienst, op het werk, op de noodzaak om "het goed te doen" om "de commandant" niet van streek te maken. Zoals Renata Viganò zelf vertelt, is het personage geïnspireerd op een echte partijdige estafette die de auteur kende in een bijzonder moeilijke periode: de twee vrouwen hadden verschillende gelegenheden voor discussies vanwege de schematische starheid van "Agnese". Vanwege zijn natuurlijke neiging om "achter te blijven", geen initiatieven te nemen, om de paradox van totale passiviteit te beleven in een dynamiek van actief verzet. Toch is de granieten Agnese op haar manier ook een sfinx, in staat tot plotselinge en onvoorspelbare gebaren, zoals de mechanische agressie tegen de soldaat ("hij pakte het machinegeweer krachtig bij de loop, tilde het op, liet het plotseling op Kurts hoofd vallen, zoals toen hij de zware dubbele lakens, beladen met water, op de wastobbeplank sloeg').
De "echte" Agnese wordt niet verteld: je kunt het raden aan enkele flitsen, die opvallen in dat wazige en vage emotionele landschap zoals de Comacchio-valleien in de roman. Een paar dagen geleden, 25 april, en het verhaal van Agnese tegelijkertijd gewoon en buitengewoon, ver van retoriek en van enige epische verleiding, geeft ons het verhaal van een ander verzet: een heldhaftigheid die niet zo wil zijn en de rauwe eenvoud van degenen die "doen wat juist is".
www.youtube.com/user/sarathehamzter/